Word: https://drive.google.com/open?id=0B3RIv3pMNaTdVXBjN2I4Q1ZOSFU
Edison’dan Enron’a Elektrik sektörü kitabı güzel, özette bir kısmı var. Okumak kısa da özet zaman alıyor.Yine de notlarımda bulunsun istedim. Trump ve OPEC konular. Tesla ile ilgili “quasi utility” kavramı ilginç geldi. BRICS bankasının başkanı yenilenebilirlerin oluşturduğu fiyat risklerinden sanki kömüre mesafeli. Dert karbon değil, çalışma saati vs. İstatistik ve grafikte önümüzdeki günlerde özetlemek istediğim rapordan bir tablo var. Bilgisayara 1950-1970 arası beyin-elektrikli beyin vs deniyor, sonra kompüter, 1971’den sonra bilgisayar
Bilgiler
Enel, 2 milyar €’ya kadar kendi hisselerini alacak. Bu sayede 2 hafta içinde kaderi belli olacak Matteo Renzi hükümetinin geleceğine karşı da yatırımcılara güven telkin etmek istiyor. Enel CEO, Francesco Starace, iki temelden bahsediyor: dekarbonizasyon ve dijitalleşme. Fakat dijitalleşmenin zayıf halkasının üst yönetim olduğu anlaşılmış.
İsveç’te güneş üretiminden alınan vergiler kaldırılıyor. Kendi tüketimi içinden vergi alınmayacak, üreticilerden de vergi indirimi %98 olacak. İsveç %36 nükleer, %39 hidrodan elektrik üretiyor. Güneşin payı %0.1
Trump, İran nükleer anlaşmasını tekrar müzakere etmek istiyor. BP’de CEO’sunu olabilecek yaptırımlara karşı İran’a göndermedi. Yaptırımlar İran’ın ihracatını 2011’deki 2.4 mv/g’den 2013’de 1mv/g’e düşürmüştü. Jason Bordoff, OPEC anlaşamazsa “ABD İran’a yaptırım ile” piyasayı dengeleyebilir demeye getiriyor.
Tokyo tabanlı SoftBank, Moğolistan’da 50 MW rüzgar çiftliğine 200MW(rzgr+solar) eklemek istiyor, kafasında “Asya Süper Şebekesi” (Asia Super Grid) var. Moğolistan elektriğinin %90’ı kömürden (2013). Softbank, State Grid Corp of China, KEPCO ve Rus şebeke operatörü Rosseti ile Kuzey doğu asyayı enterkonnekte etmek konusunda çalışacak.
Greenpeace ekibi, İngiliz hükümetini yardım parası ile dünya mirası alanlarını içeren Malawi gölünde petrol aramacılığını teşvik etmekle suçluyor. Malawi hükümeti destek istemiş, İngiliz Surestream’in iki alanı var. Bilgiler bilgi edinmeden alınmış. Bir kısım bilgi taleplerini de İngiliz dışişleri ekonomik çıkarlara ters diye reddetmiş.
Füzyonda(atomları birleştirerek enerji üreten), iki yöntem öne çıkıyor , “manyetik”, “eylemsizlik” prensibine dayanıyor. Manyetikte plazma sıkıştırılarak füzyon sıcaklığı elde ediliyorken, eylemsizlik “inertial confınement”da lazerle yapılıyor. Trump’un ekibinden Peter Thiel Helion Enerji ile para yatırmış füzyona
Avustralya petrol ve gaz gelirlerinde Nijerya’dan az gelirı alacak. Katar ile aynı üretim seviyesinde, 2021’de Katar 26.6 milyar $ gelir elde ederken, Avustralya 800 milyon $ alacak). Sebep, Avustralya projeleri kârlarına göre vergilendiriyor ve projeler hem yeni hem zor. Ama Chevron Avustralya 2040’a devlete 380 milyar $ ödemiş olacağız demiş.
Trump İngiliz politikacı İngiliz Bağımız Parti lideri Nigel Farage ile görüşmesinde, İskoçyada kendi golf sahasının manzarasını kirleten tip açık deniz rüzgar türbinleri gibi rüzgar yatırımlarına karşı çıkmalarını istedi. Sorun, ABD Başkanı olan kişinin kendi golf sahası yatırımı için talepte bulunması. NYT olayı detaylı anlatmış
Kanada 2030 gibi kömür santrallerini devre dışı yapacak. Petrol kumlarına devam
BNEF’in Tesla ve Solar City birleşme haberindeki bence en önemli kısım “SolarCity alımı ile Tesla ürün paketi ve kaynakları ile kamusal hizmetimsi bir şirkete dönüşüyor”.(quasi-utility). Haberde Jaguar Land Rover’ın I-Pace aracını 2018’de VW’nin Çin’de 2020’de 400bin, Kuzey Amerikada da 2021’de elektrikli araç üreteceği belirtilmiş.
BRICS Bankası Yeni Kalkınma Bankası başkanı K V Kamath %60’a kadar yenilenebilire kaynak ayıracak. Gelecek sene 2.5 milyar $’ın üzerine çıkmayı planlıyor. “Yeni” kavramı geçtiğimi 70 senenin derslerini öğrenmiş olmaktan, odağı ise sürdürülebilir kalkınma ve altyapı. İlk defa Q&A’de İngilizcesinde kömürde ultra kritik belki ama sıcak değil gibi sanki
BMW CEO’su, Merkel’in 2020’de Almanya’da 1 milyon elektrikli araç hedefini değerlendirdi. Elektrikli araba için 3 kural var; mesafe, altyapı(şarj), fiyatlama-finansal destek.
Grafik
ABD LNG ihracat kapasitesi gelişimi, Columbia Üniversitesi/Energy Policy
İstatistik
ABD’den LNG ihraç etmenin maliyeti, Columbia Üniversitesi/Energy Policy
Kitap Özeti
3-4 gündür okuduğum ve beğendiğim bir kitap, sürükleyici. Okumak kolayda özet zor
“From Edison to Enron: The Business of Power and What It means for the Future of Electricity”, Richard Munson
Kitap’ın ilk bölümü çok okunması gerekmeyen, elektrik hayatımızı nasıl değiştirdi benzeri kısım.
ABD’deki eskiyen şebekelerden, ve yeni hatların gecikmesi ile daha fazla yüklenen hatlar sebebi ile 1980’lerde 5% olan kayıplar %10’a çıktı. (s4)
Bölüm 2 – İlk Rekabet
Yunanlı Thales, 2600 yıl önce matematik formülleri bulan ve manyetizma fenomenini belirleyen isimdi. Yunanca “elektron” kehribar(amber) demek. Statik elektrik önceleri de biliniyordu. Kral Louis XV, Abbe Jean-Antoine Nollet 700 keşişi bir araya toplayıp, elele tutuşturup elektrik deneyi yaptığı ve tüm 700 keşişin de eş zamanlı sıçradığı anlatılmış(s7)
Elektrik bir süre kabız, paraliz, kanser, sinir hastalıkları hatta kısırlık tedavisinde kullanılmış. Benjamin Franklin’e kadar ise yıldırımların elektrik olduğu konusunda net bir fikir yok.Eylül 1972’de Franklin meşhur uçurtma ipine anahtar bağlayarak deneyini yaptı. Fakat ipi kuru bir ipek kurdele ile tuttu.
William Gilbert, Kraliçe Elizabeth’in fizikçisi elektrik ölçmek için ilk aleti yaptı. Otto Von Guericke 17.yüzyıl ortasında statik elektrik üreten ilk makineyi yaptı. Bu deneylere rağmen Franklin bile “bu şekilde insanlığa hiçbir şey üretemez” dedi.
İhtiyaç olan sürekli bir elektron akımıydı(kitap öyle diyor, yoksa fiziksel olarak elektron akışından çok, elektrik alan elektronları titreştirmesi).
Musschenbroek ve Ewald von Kleist, 1746’da ayrı ayrı kapasitörü icat ettiler. Volta, voltaik pili, Hans Christian Oersted elektrik ve manyetizmanın benzer olduğunu, Micheal Faraday ise mıknatıstan elektrik üretildiğini gösterdi. James Clark Maxwell ise matematik formuna sokarak elektromanyetik güçleri hesaplanmasına yardımcı oldu
1840’da telegraf ilk pratik kullanımı idi. 10 yıllar içinde Graham Bell, sesi taşımayı başardı. 1901’de MArconi, Tesla’nın ve Heinrich Hertz’in teorileri üzerine Atlantik’te kablosuz sinyalleri ilettiler.
Edison’un farkı ise, elektriğin gücünün kullanılabilmesi için bir elektrik ve dağıtım sistemine ihtiyacı olduğunu anladı.
Menlo Park’ın Büyücüsü
Edison’un 1093 patenti var. Pekçoğu bugün de bildiğimiz teknolojiler. Ama en önemlisi Edison tüm bir elektrik sistemini icat etti. Genç Edison arkadaşları tarafından Al denirdi. İsyancı bir aileden geliyordu. Dedesi George Washington’a ve Amerikan devrimine karşı savaştı. Babasıda Kraliyet Kanada hükümetine karşı başarısız darbe girişiminde yer aldıktan sonra kıl payı kaçabildi.
Edison, 1847’de Milan Ohio’da doğdu. Ailesinin 7. Ve en küçük çocuğuydu. Öğretmeni Edison’u “biraz şaşkın” olarak değerlendiriyor. Edison ilk deneyinde babasının ahırını yakıyor. Çok fazla eşyası ile trene yetişmeye çalışırken yardımsever bir kondüktör kulaklarından tutarak yardımcı olmuş “sağırlığım o zamandan başladı” demiş
Genç Edison’un ailesi Michigan Port Huron’a taşıntı. Telegrafı çok iyi kullanıyordu ve iyi bir de tamirciydi. O zaman bu “genç bir çocuğun bilgisayar yapması ve programlamasına eşdeğer”di. Detroit kütüphanesinde 3 hacim Micheal Faraday’ın “Experimental Researches in Electricity and Magnetism” kitabını çalıştı.
Edison daha sonra Stratford’da, tren raylarında makas değiştirici olarak kiralandı, bir gece başka şeyler hayal ederken, lokomotifi raydan çıkarınca kaçtı. Cincinnati’te gitti. Grevi fırsat bilerek bir telgraf görevi aldı.
24 yaşında Boston tarafına geldi ve Newark, New Jersey’ye yerleşti. Edison düşüncesiz, disiplinsiz, inatçı fakat inanılmaz bir özgüven gösteriyordu.
Amatörce uğraşları ve peşini bırakmaması ile, hisse takipçisi (stock ticker), dakikada 200-300 kelime ile yatırımcıların ilgisini çekti. Ayrıca duplex ile aynı hattan iki mesaj geçirebiliyordu. Western Union, kendisine para sağladı. Newark’taki yüksek kiralardan kaçarak eşi ile 20 mil güneyde Menlo Park’a taşındı. İki çocuğu oldu, onlara takma isim olarak “nokta” ve “çizgi”(dot and dash) diyordu. 10 günde bir küçük icat, 6 ayda bir büyük icat vaat etmişti.
Bu buluşları ilgi çekince, Western Union başkanı Hamilton ve banker J Pierpont Morgan Edison laboratuarını ziyaret eder. Edison onlarla başarılı bir elektrik sistemi kurarak başarılı olma fikrinden bahseder. Edison’un öngörüsü: “ne alev ne titreme; diğer lambalardan daha beyaz ve sabit”. İs ve kül olmayacak, tavan ve mobilyaları karartmayacak. Bu sayede gaz ve balina yağı lambaları ile rekabet fikri hoşlarına gitti.
Edison Electric Light firmasında 50bin $’a bir grup yatırımcı ile Twombly ve Morgan Edison’un gelecek buluşlarının kontrolünü de kazandılar. Edison nakit aldı, 250bin$’da firma sermayesi. 12 kişilik Yönetim kurulu Edison, avukatı Grosvenor Lowrey ve Vanderbiltleri, Morgan’ın banka yöneticileri ile birlikte içeriyordu. Vanderbilt’ler gaz firmalarına da yatırım yaptıklarından tanınmak istemiyorlardı.
Bu teknolojik dönüşümde herkes hem fikir değildi. Londra’dan Prof Silvanus Thompson Edison’un tahminlerini “tamamen saçmalık” olarak değerlendirdi.
Edison’un ise okul mezunu değildi, “akkor lambayı denerken, ohm kanunlarından haberdar değildim. Kaldı ki anlamak istemedim, çünkü beni deney yapmaktan alıkoyacaktı”. Tesla’ya göre “Edison samanlıkta iğne arayacaksa, her bir saman tanesini bir arı titizliği ile tek tek inceleyerek aradığı cismi bulur. Oysaki biraz teori ve hesap vaktinin %90 ameleliği giderebilir”
Edison bir takım ileyken daha iyi çalışıyordu. 1878-1880 yıllarında Charles Batchelor, Francis Upton, John Kruesi ve Francis Jehl ile çalıştı.Bathcelor tamirci, Upton Princeton ve Berlin üniversitelerinde eğitim görmüş Edison’un veri ve hesap makinesi, Kruesi İsviçreli mekanik Edison’un çizimlerini çalışan modellere çeviriyor. Jehl ise daha sonra Batchelor hasta olunca baş teknisyen oldu.
Edison lamba için her yolu denedi. İlk başta karbonu elese de, daha sonra Joseph Swan’ın ingilteredeki deneylerini okuyunca fikri değişti. Ekim 1879’un başında, Swan’ın çalışması üzerine, yaptığı deneylerde. İlk 8 deneyde bir şey elde edemediler
Fakat 21 Ekim 1879’da, olumsuz hava değişti ve Batchelor’un notlarına göre ampulden havayı alıp da elektriği verince ışık yayıldı. 40 saat aralıksız yandı, belki daha da yanardı ama Edison voltajı arttırarak deneyler yapınca yandı.
Resmi açıklamadan önce 2 ay bekledi. Bu sırada daha iyi bir jeneratör tasarladı. Başarı duyurulunca New York Herald ana sayfadan duyurunca gaz şirketi hisseleri düştü. Manhattan Gaz Aydınlatma şirketi 6 haftada %21 değer kaybetti. Edison Aydınlatma hisseleri ise 3500$’a çıktı.
Fakat herkes ikna olmamıştı. Stevens Institute’dan Prof Henry Morton lambayı “apaçık başarısızlık…ve halkı kandırmak” derken, London Times’ın Sunday Review Edison’un sonunçlarının hileli olduğunu “tüm bu işte bir dümen var”
Fakat halk merak içindeydi. Direklerdeki 60 lambayı görmek için yeni yıldan bir gün önce New York ve Philadelphia’dan 3000 ziyaretçi geldi. Gelenler yüce bir şahsiyet görmeyi beklerken, basit ve anlaşılabilir olarak konuşan ev halinde bir adam görüyorlar. Edison bu kaba görünüşü kabul ederken “ağzımda sürekli puro taşımaktan üst dudağım biraz deforme oldu, Havana buklesi gibi”
Skeptiklerini susturmak için Columbia buharlı gemisini 115 elektrik lambası ile donattı, 2.5 ay sonra Güney Amerikayı dolaştıktan sonra San Francisco’ya geldiğinde lambalarının yarısı çalışıyordu.
Lamba iyidi ama Edison’un vizyonu için büyük bir iş yükü vardı. Bir çok elektrikli ekipman tasarlanmalıydı. Edison elektrikli her şeyi icat etmedi. Nikola Tesla’nın endüksiyon motoru, William Stanley’in trafosu, Charles Steinmetz’in alternatif akım formülleri, Oliver Shalleberg’in endüksiyon sayacı ve Benjamin Lamme’nin dinamo-elektrik makinesi vardı.
Edison, Aralık 1880’de yeni şirketi New York’ta Edison Elektrik Aydınlatma Şirketini kurdu. Bu şirket ile ilk elektrik üretim ve dağıtım sistemini kurdu. Önce 160,000$ ile 1 mil kare Manhattan’a elektrik verebilecek santrali yapmayı vaat etti. 2.5 yıl sonra da tüm New York’u. Gerçekte ise 160,000$’da Pearl Caddesinde iki bina satın aldı. Jeneratör de 1 mil kare’nin 6’da 1’ine elektrik verdi. İlk istasyonu yapmak 2 yıl sürdü.
Edison elektrik santralinin ısısını da borularla Drexel Morgan ve diğer yatırımcı ofislerini ısıtmayı planladı. Edison aslında ilk kojenerasyonu da yapmış oldu. (s17)
Tarih
24 Eylül 1951 – Elektrik Beyin – (Yani bilgisayar – 1971’de bilgisayar daha yoğun kullanılmaya başlandı)