Month: January 2017

Aşağıdaki yorum Emrah Emin Danış’ın haftalık doğalgaz piyasaları yorumudur:

Haftalık Doğalgaz Piyasaları Görünümü

Global LNG piyasalarında bu hafta Güney Avrupa piyasalarında Fransa’da kaynaklı taleple birlikte fiyatlar artarken Asya piyasalarında ise bu hafta artan arza ve zayıf seyreden talebe bağlı olarak fiyatlarda sert düşüşler yaşadı.

Angola ve Avustralya’da geçtiğimiz hafta tekrar başlayan üretimin piyasadaki arz miktarını arttırması fiyatlar üzerinde baskı oluşturmaya devam etti. Buna ek olarak Exxon Mobil’in Papua Yeni Gine, Abu Dhabi, Angola, Avustralya’nın AP LNG, Gladstone ile North West Shelf ve Endonezya’nın Donggi-Senoro terminallerinden Şubat-Haziran dönemi teslim kargolar için ihaleye çıkacaklarını açıklaması fiyatlar üzerinde aşağı yönlü baskıyı devam ettirecek. Geçtiğimiz haftayı 8.25 $/mmbtu seviyesinden kapatan mart teslim spot fiyatı 20 Ocak’ta haftayı 8 $/mmbtu seviyesinden kapattı.

Öte yandan Katar’ın Japonya ve İspanya’ya tedarik sağlayan train 1’de plan dışı üretim kesintisi olacağı yönünde beklentileri mevcut. Train 1’de kesintisi yaşaması durumunda ise hiç şüphesiz ki bundan en çok etkilenecek Güney Avrupa ve İspanya olacaktır. Halihazırda bu bölgede yüksek seyreden fiyatlar arzdaki dalgalanmalara karşı çok daha duyarlı olacak.

Sabine Pass’da Train 3’de Sona Yaklaşılıyor

ABD’nin Lousiana eyaletindeki Sabine Pass LNG tesisinde train 3 olarak adlandırılan yeni üretim hattı tamamlanmak üzere. Train 3 ile birlikte ABD çıkışlı ilave arzın LNG fiyatlarında arz fazlasına bağlı baskıyı arttırması bekleniyor.

Fransa ve İspanya’da Fiyatlar Artmaya Devam Ediyor

Güney Avrupa’da soğuklara bağlı artan taleple birlikte fiyatlardaki artış devam ediyor. Fransa’da iletim sisteminden kaynaklı sıkıntının LNG ile karşılanmaya çalışılması ve İspanya’da soğuklara bağlı talep fiyatları yükseltmeye devam ettiriyor. İspanya ve Fransa’da geçtiğimiz hafta 7.70 $/mmbtu olan liman teslim fiyatlar bu hafta 9.20 $/mmbtu’ya yükseldi.

Asya piyasalarında fiyatlardaki gevşeme sonrası Güney Avrupa’da yüksek seyreden fiyatlara bağlı olarak ABD ve diğer Atlantik üreticilerinin satılmamış kargoları bölgeye yönlendirebileceği değerlendiriliyor. Güney Fransa Hub kontratı 20 Ocak’ta haftayı 2.50 Euro artışla 40 Euro/MWh’dan kapattı. Geçtiğimiz haftayı 14.22 Euro/MWh seviyesinden kapatan Kuzey kontratı ise bu hafta içinde 8.37 seviyelerini görmekle birlikte 20 Ocak’ta haftayı 15.12 Euro/MWh’dan kapattı.

NBP’de geçtiğimiz haftayı 6.71 $/mmbtu seviyesinden kapatan gelecek ay vadeli kontratlar Güney Avrupa’daki talep artışının etkisiyle 20 Ocak’ta haftayı 6.85 $/mmbtu’dan artışla kapattı.

Henry Hub Geriledi

Henry Hub’da vadeli ve spot fiyatlarda bu hafta talebe bağlı olarak gerileme yaşandığını gördük. Geçtiğimiz haftayı 3.42 $/mmbtu seviyesinden kapatan gelecek ay vadeli kontratlar 20 Ocak’ta haftayı 3.20 $/mmbtu seviyesinden kapattı. Henry Hub’da geçtiğimiz haftayı 3.36 $/mmbtu’dan kapatan spot fiyatlar ise 20 Ocak’ta haftayı 3.21 $/mmbtu’dan kapattı.

FSRU’ların Global LNG Ticaretindeki Payı Artıyor

Wood Mackenzie tarafından bu hafta yayınlanan Global LNG raporun en ilgi çekici yanı FSRU’lar aracılığıyla yapılan LNG ithalatındaki büyük artış oldu. 2016 yılında FSRU’lar ile gerçekleştirilen global LNG ithalatı bir önceki yıla göre yüzde 32 artarak 29.7 milyon tona yükselerek global LNG ticaretinin yüzde 11’ini oluşturdu.

Enerji arz açığını doğalgaz çevrim santralleri ve FSRU’lar ile çözmeye sağlayan Mısır’ın FSRU’lar üzerinden yapılan ithalattaki payı yüzde 23 olurken ikinci sırada yüzde 12 ile Arjantin, üçüncü sırada ise yüzde 11’lik payları ile Kuveyt ve BAE geldi.

Gelişmekte olan ve arz açığı yaşayan ülkeler ile Orta Doğu bölgesinde elektrik üretimi amaçlı artan doğalgaz talebinin karşılamasında FSRU’ların önemi giderek artıyor. Önümüzdeki 10 yılık dönemde artan LNG arzına bağlı olarak fiyatların düşük seyredecek olması birçok ülke için doğalgazı cazip kılmaya devam ederken FSRU’ların sayısını da arttırmaya devam edecek.

Türkiye’de de geçtiğimiz Aralık ayında devreye alınan ilk FSRU sonrası özel sektör ve BOTAŞ’ın ilave FSRU’lar için proje çalışmaları devam ediyor.

Global Energy Research Partners Araştırma ve Strateji Direktörü Emin Emrah Danış  

@emindanis & @edanisenergy

Enerji önemli de, Trump’un Beyaz Saraydaki sayfasındaki en önemli konuların en başında enerji var. ABD’de rekor kuyu artışı var. Düzenlemeler ne kadar kötü, ne kadar iş kaybı ne kadar sağlık faydası. Güneş’te 2017’de beklenen trendler. Bu arada Beyaz Saray websitesinde “iklim değişikliği” kelimelerinin hepsi kaldırılmış diye iddia ediliyor. (arama sonucu). İnsanda enerjinin %20sini beyin tüketiyor ve %90’ının sebebi kayıp. Araştırmalarda erkek beyni kullanmalarını tavsiye ederim.

Bilgiler

İnsan enerji tüketiminin %20sini beyin tüketiyor. Ve bu enerjinin %90’ının sebebi tam net değildi. IBM araştırmacıları, beynin boştayken çok enerji tükettiğini bunun sebebinin de “The Grand Loop” olduğu. Sanırım makalede öğrendiği durumları tekrar tekrar ederek başka durumlar için sonuçlar çıkarmaya çalışıyor diyor.

Trump’ın Beyaz Saray sayfasında “En önemli konularda” en tepede “America First Energy Plan” var. Kısaca yerli kaynaklarımızı kullanacağız, OPEC’e bağımlılığı bitireceğiz ama iyi ilişkilerimiz olacak. Açık açık “Climate Action Plan” ve “Waters of the US” kurallarını kaldıracağız demiş. EPA’yı da tekrar görevine çekeceğiz: su ve hava

ABD enerji şirketleri bu hafta 4 yıldaki en fazla petrol kuyusunu eklediler. Bu hafta 29 kuyu eklendi ve toplam rakam 551’e çıktı. Kasım 2015’ten beri en yüksek seviye.Ekim 2014’te 1609 kuyudan, Mayıs 2016’da 316 ile 6 yılın en düşüğünü gördü. 2017’de toplam petrol ve gaz kuyusu 754, 2018’de 868 olacak.

Çin’in düşen petrol üretimi ulusal istatistiklere göre Eylül’deki 3.8mv/g’den 3.97mv/g’e çıkmış. Çin’in deniz aşırı ithalatı 600,000v/g arttı geçen sene. ABD yatırım planları çok hızlandı.

Reagen’ın Carter dönemi eleştirirken kullandığı “iş katili düzenlemeler” aslında o kadar kötü olmayabilir. The Atlantic makalesinde bir çok bilimsel yayına atıfta bulunuyor. 2013 yılına ait makalede, ortalama çalışanın düzenlemelerden %20 kayba uğradığı ve 5.4 milyar $ kaybettiği ama sağlık faydaları 160 milyar $ ile 1.6 trilyon $ arası.

İklim değişikliği sonucu ABD’nin tarım ürünleri üretimi yüzyılın sonunda buğday, soya ve mısırda %22-49 düşebilir. 30C üzerindeki günler arttıkça sorunlar artıyor. Pamuk ve pirinç daha yüksek sıcaklıklara dayanıklı iken mısır ve buğday değil. Sulama ise 36-40C’ye kadar tarım ürünlerini koruyor. Canan Karatay’a haberi versek mi?

Çinli CNOOC’un bu sene üretimi 450-460 milyon varil eşdeğer üretim hedefinin %64’ü Çin, %36 deniz aşırı. 2017’de 126 arama kuyusu açacak ve 13000 km2 3D sismik veri oluşturacak. Toplam CAPEX 8.7-10 milyar $ arası

Güneş’te 2017’de beklediğimiz 10 trend: Rekabetçi eksiltme ihaleleri, 20$/Mwh teklifle güneş projesi, ilk çeyteklerde düşük son çeyreklerde yüksek modül talebi, sabit güneş sistemleri 1.00$/watt DC altını görür, yeni konut kurulumlarında daha fazla mikroinverter ve DC optimizerlar payı artacak

Grafik

2015-2016 güneş ihalelerinde fiyat rekabetçiliği (GreenTechMedia)

ABD’de güneş sistemlerinin maliyetinin geleceği (GreenTechMedia)

Dünyada güneş modül taleplerinde mevsimsellik (GreenTechMedia)

Sohbet Karbuz‘un yorumu :
LNG nin gemi yakiti olarak kullaniminin yayginlastirilmasi konusu gittikce onem kazaniyor. Dolayisiyla bunkering olarak adlandirilan yakıt ikmali konusunda da yogun bir aktivite gozleniyor. Istanbul kadar nufusa sahip olmayan ama toplam gemi kapasitesi açısından dünya klansmaninda bir numara olan Yunanli armatorler dunya gemicilik pazarinda %18 sahip. Dolayisiyla Yunanistan bunkering konusunda yogunlasmaya basladi. Yunanistan-Kibris ve Italya’da 6 limanda gemilere LNG saglanmasi konusunda Depa’nin koordinatorlugunde 26 ortakla gelistirilen ve AB tarafindan da desteklenen  Poseidon Med II Bunkering projesini takip etmek gerekiyor. Mayis 2017’de Istanbul’da yapilacak 8. Uluslararasi bunker konferansinda LNG basligi bulunmamasi bu yuzden dikkatimi cekti. Uc tarafi denizlerle cevrili ulkemiz bu konuda ne yapiyor bilmiyorum ama arastiracagim.

Gaz uretim merkezini Yamal bolgesine kaydiran Gazprom, Sali gunu 1260 km uzunlugunda olan ve yillik tasima kapasitesi 57.5bcm olan Bovanenkovo–Ukhta 2 boru hattinin acilisiyla aslinda Kuzey gaz iletim koridorunu hayata gecirmis oldu. 4.9 trilyon m3 gaz iceren ve Yamal bolgesindeki en buyuk dogal gaz sahasi olan Bovanenkovskoye sahasinda 391 kuyudan gunluk gaz uretimi de bu koridorla 264 milyon metrekupe cikti. Bu hattin uzantisinin Nord Stream-2 projesini beslemesi tasarlaniyor. Yani Rusya yillardir planladiklarini uygulamaya devam ediyor.

Bunda da cok hakli cunku Avrupa gaz ithalatinda ikinci sirayi tutan Norvec te gaz uretimi ve dolayisiyla ihracati azalacak. Her ne kadar Norwegian Petroleum Directorate (NPD) Norveç’in 2017’de gaz üretiminin geçen sene tahmin edilen 107.9 bcm in üstünde gerçekleşeceğini söylediysede. 2016 yılında 116,8 bcm olan Norveç’in gaz üretimi yeni tahmine göre 2017 yılında 114,5 bcm olacak. 2009 yilindaki Offshore Mediterranean Conference’ta keynote speaker olarak yaptigim konusmamda Norvec’in bugunku durumunu dile getirdigimde Norvec’li bakan bana cok sinirlenmisti. Bugun belki kulagimi cinlatiyordur.

Serkan Şahin‘in yorumu:
“Gecen haftanin EIA stok verilerine gore toplam ham petrol stoklari 2.35 milyon varil artmis. Ben yine her zamanki gibi bu veriyi PADD 2 ve PADD 3 inceleyerek degerlendiriyorum. PADD 2’de 1.27 milyon varillik dusus var. Bu da dusen uretim ve ithalat verileri ile paralel. PADD 3 stoklari 775,000 varil artmis. Bu da dusen ihracata ragmen dusen rafineri kullanim oranlarinin bir sonucu gibi. PADD 3 rafineri kullanim orani %4.40 dusmus ki bence cok onemli. Gecen haftaki kargolarin cogu bir talep beklentisi ile ulkeye gelmis ancak re-export olarak cikmis olabilir. Ulke genelinde Propane stokarinda ciddi bir dusus var, mevsimsel talep bunun nedeni gibi. Su an Asya petrokimya sektoru mevsimsel talepten dolayi naftaya donmus durumda, bunu petrokimya talebi aciklamaz. Motor gasoline karistirma bilesenleri (blending components) stoklarinda ciddi bir artis var. Bu muhtemelen talep artmadan once stok yapma cabasi gibi. Konvansiyonal motor gasoline stoklarindaki dusus bir sinyal olarak algilanmis olabilir.

Burada ABD’deki uretim artisinin geldigi dedikodularina da ufak bir aciklama yapayim. Bu iddialari atanlar maalesef sektoru bilmedigi halde bildigini iddia eden ve tarihi donguler ile devrimleri (cycle) karistiran kisiler. Atladiklari noktalarin en onemli ikisi maliyet enflasyonunun 2014 oncesinden daha hizli artacagi ve ekonomik uretim alanlarinin 2014 oncesi kadar bol olmadigi. Bunu anlamak isteyenler su an Permian’daki maliyetlerin seyrine ve Mountrail uretimlerine bakabilir.”

“Buradaki gorusler tamamen yazarin kendi gorusleri olup Thomson Reuters ve bagli kuruluslari kesinlikle baglamaz ve goruslerini yansitmaz.”

Bugün aklımda kalan İngiltere Kilisesi’nin şeyl aramacılığı konusundaki açıklamaları oldu. Gerçekten kilisenin konuyla ilgili açıklaması var. BNEF’in 2017 tahminleri devam ediyor. Permania, Permian basenindeki çılgınlığın ismi. Küresel yenilenebilir kapasitesi bir makaleye göre (rüzgar+güneş) 2030’da 1.8 TW’da doygunluğa erişir demişler. Aramco halka arzdan önce vergileri düşürecek, petrol fiyatları yükselmezse ilgiyle takip ederiz. Berkeley lab’ın dağıtık güneşin ABD perakende fiyatlarıne etkisi makalesi var. Venezüella’da sorun PDVSA’da çünkü iştirakli petrol üreticileri üretimlerini arttırmışlar. İstatistik kısmında FT’nin Permian haberindeki istatistikler ve grafikler var.

Bilgiler

Permian basenindeki arazi kapatma çılgınlığına bazıları Permania adını vermiş. Dallas Merkez Bankası’nın anketine “Permian işlemleri o kadar katlandı ki, bir balon veya Ponzi entrikasına benziyor”. Permian’ın en iyi yerleri dünyadaki en düşük petrol üretim maliyetine sahip. 2012’de 5000$/akre arazi bedeli ağustosta 28,000$ oldu.

BNEF 2017’de neler bekliyor? Küresel temiz enerji yatırımları 2015’i aşamayacak, 2016 seviyesinde kalır. 2017’de modül fiyatları %25 düşer. Yıl sonu modül fiyatı 32 cent/watt. Bu sene kurulu pil kapasite 700 MW’dan 1.5 GW’a çıkacak, bu sene piller %15 fiyat düşüşü görecek. Güneş kurulumları Çinde düşecek ama dünyada artacak

İngiltere Kilisesi de İngiltere’deki fracking tartışmasında topa girdi. Kilise hidrolik çatlatma ile fracking (çatlatma) arasında ayrımın yapılması gerektiğini söylemiş. Kilisenin açıklamasında fracking’den [negatif] etkilenen bireyler ve toplumların sorunlarını gördüklerini ve hissettiklerini söylüyorlar. Önlemler alınsın, insanlar dinlensin, yapılsın gibi

Irak’ın ihracatı 4mv/g sınırına yaklaştı. IEA üretimi 4.64 mv/g demiş. IEA, 2016’da dünya petrol talebinin Asya talebi ve Avrupa’daki soğuk hava ile 1.5 mv/g yükseldiğini (önceki tahmine göre +110,000v/g). 2017’de 1.3 mv/g talep artışı bekliyor. Suudiler ve BAE’nin Japonya ile güçlü bağları var ve Okinawa’da ham petrol depoluyorlar.

Berkeley Laboratuvarlarının Elektrik Piyasaları ve Politika Grubu raporunda, ABD’de dağıtık güneş projelerinin perakende fiyatları üzerinde etkisinin düşük olduğu, dağıtım şirketlerinin altyapı yatırımlarının perakende fiyatlarda daha büyük etkisi olacağı, ama penetrasyon arttıkça diğer faktörlerle aynı derece etki edebilir.

Yenilenebilir sektöründe büyümenin limitleri makalesinde, özete göre küresel yenilenebilir büyümesi logistic veya sigmoid (s-shaped) eğriyi takip ediyor. Modele göre 2030’da rüzgar+güneş kapasitesi küresel olarak 1.8 TW’de doygunluğa ulaşıyor.

Azerbaycan 2016’da 29.4 bcm gaz üretti. Gazın önemli kısmını Azeri-Chirag-Güneşli petrol üretim sahalarına geri basılıyor. 2016’da 6.75 bcm gaz ihraç etti. 2015’ten %19.9 daha az. Gelirleri de %35.5 düşerek 970 milyon $ oldu

Saudi Aramco gelirlerinden %20 devlet hakkı, kazancından da %85 vergi ödüyor. 2018’deki halka arzından öne vergi oranları düşürülecek.

Grafik

Venezuella devlet petrol şirketi PDVSA’nın üretimi düşerken, ortak girişimlerin üretimi artmaya devam etmiş (@fmonaldi)

Permian Basen’inde petrol üretimi artıyor (FT)

Permian’daki üreticilerin başabaş petrol fiyat rakamları (FT)

İstatistik

FT haberinden Permian istatistikleri: (250 akre(acre) = 1 km2)

• 10 milyar $: Geçtiğimiz haftalardaki Permian’daki satın alma işlemlerinin değeri
• Nisan 2015’ten beri
  • Permian’ da üretim %14 artarken
  • Bakken’de %19, Eagle Ford’da %37 düştü
• 2012’de 21 birleşme ve satın alma vardı, 2016’da 66 oldu
• 2012’de Concho Resources $1milyar $’a (yani akresi 5000$’a)Three Rivers’in Delaware ve Midland varlıklarını aldı
• 2016 Ağustos’ta Concho Midland’da 40,000 akre’yi 28000$/akre’ye aldı
• 2016’da en yüksek akre ise, QEP Resources 600 milyon $’lık alımda 58000$/akre ödedi
• Exxonmobil, milyarder Bass ailesinden 275,000 akre’de petrol üretim için 6.6 milyar $ nakit ve stok ödedi. Akresi 24000$
• Noble, Clayton Williams’a borç dahil 3.2 milyar $ ödedi, 35000 $/akre
• Pioneer Natural Resources, perforasyon klusterları arasındaki boşluğu 60ft yerine 30 ft’e indirdiğini ve 15 ft ile de deneme yaptığını belirtti (aynı alandan daha fazla üretim)
• Drillinginfo’ya göre Midland ve Delaware basenlerinde pik üretim 2016’da %35 daha fazlaydı
• 2011’de Permian, kuyu başına 101 v/g üretim eklerken, geçen ay bu rakam 660 v/g
• Yatay kuyu Mayıstaki 116’dan geçen hafta 221’e çıktı
• QEP 31.5 $/v ile hala ekonomik üretim yapabilir.
• Wood Mackenzie, Permian’da 67$/v başabaş noktası dedi

 

Utility of the Future raporunun podcasti burada. Lityum da bence bir arz-talep salıncağına bindi. Statoil’in yüzer rüzgar çiftliği önemli. Hidrojen Konseyi kuran araba ve petrol üreticileri rapor bile yayınlamış. Japonyada gaz piyasasında gelişmeler. Permian’da alımlar başladı. Tarihte Karababa barajı, Atatürk barajının proje ismi.

Bilgiler

Lityum’un 2023’e kadar pazarı 46.2 milyar $ piyasa büyüküğe ulaşacak ve 2023’e kadar yıllık %11 büyüme görecek. Pil sektörü dünya kobalt talebinin de %41’ini oluşturuyor. Küresel kobalt’ın %95’i bakır ve nikel madenciliğinden. Dünya lityum üretiminin %37si de Şili’de Salar de Atacama’dan. Önce arz yetmez fiyat artar kapasite artar sonra talep çöker

ABD’de National Wind Technology Center (NWTC), kuş ve yarasaların rüzgar türbinlerine çarpmalarını engelleyecek teknolojileri anlatıyor. Kanatlardaki titreşim sensörleri ile çarpmaları kaydedebiliyorlar. Projede uzaklaştırma için çalışmalar da var.

OPEC petrolü için talebin bu sene 0.9 mv/g artması bekleniyor, arz 32.1 mv/g’e çıkacak. Suudi Arabistan yaz aylarında 0.8 mv/g direk petrol yakıyor (elektrik için), ama 2016’da major bir düşüş olmuş. Yıldan yıla 0.2-0.3 mv/g düşmüş.

ABD Permian baseninde hareketlenme var. Noble energy Clayton Williams energy’i 2.7 milyar $’a alıyor. 71,000 hektar alanı var. Exxon da dün 5.6 milyar $’a Fort Worth’da 275,000 hektar arazi aldı.

Statoil, İskoçya’da dünyanın ilk yüzen rüzgar çiftliğini devreye alacak. 30 MW, kıyıdan 15 mil uzakta, 2017’de üretime başlıyor. Yüzer türbinler maliyetleri önemli oranda değiştirir.

Toyota ve dört büyük araba üreticisi, Shell ve Total ile birlikte, 10.7 milyar $ hidrojene yatıracaklar. Hidrojen konseyi kuruyorlar ve senede 1.4 milyar € harcayacaklar. Raporları bile var.

Japon perakende gaz piyasası büyüklüğü 21 milyar $. 26 milyon müşterisi var. 85 bcm civarı LNG ithalatı var. Tokyo elektrik TEPCO ve Chubu Electric Power alımlarını ortaklaştırarak dünyanın en büyük LNG müşterisi JERA’yı kurdular.

LNG arzı artınca LNG üreticileri ürün paketleri oluşturmaya başladılar. LNG-to-power, hem yakıt hem elektrik üretim santralini sağlıyorlar.. Cheniere, Şili’de bir model proje yaptı ve küreselleştirmeye çalışıyor.

Yunan elektrik şirketi Public Power Corp (PPC), hisselerin %51’ini şebeke işletmecisi ADMIEye devredecek. %24’ünü de Çin’in State Grid’İnde 320 milyon €’a satıyor.

Grafik

Hidrojen konseyine göre en iyi depolama hidrojen ile (HydrogenEurope.eu)

Tarih

26 Şubat 1971 – Milliyet –Karababa barajı? Türkiye’nin en büyük barajı Karababa barajı

Bugün sadece Bassam Fattouh’un Oxford Energy sunumunu dikkatlice incelemek yeterli. Bakır fiyatlarını takip eden analistlerin sendikal faaliyetleri izlemesi ve bir %5-7 “kesinti kabulü” eklemeleri ilginç. Dana Gas Mısır’da yeni bir gaz keşfi 2017’de açıklayabilir. Arpa-e deniz yosunu üretimi başlığı açmış. Chicago üniversitesinden bir makalede ABD’de elektrik piyasalarını düzenleme yerine piyasalar vasıtasıyla(özellikle üretim) fiyatlanmasının yıllık 3 milyar $ artı gelir sağladığı hesaplanmış. ABD’de şeyl canlanmaya başladıkça, başabaş fiyatlar da yükseliyor, çünkü petrol sahası hizmetlerine talep arttıkça onların fiyatları yükseliyor, yani şeyl güçlendikçe şeyl maliyetleri de artabiliyor. Tarih kısmında 1983 yılına ait 4 boru hattı haberi var.

Bilgiler

Oxford Energy’de Bassam Fattouh’un sunumundan ana mesaj: Suudiler Pazar payı savaşına girdiklerinde maliyetin bu kadar olacağını tahmin etmiyordu. Bu maliyet faydasını aştı. Şimdi bakacakları ise temel olarak ABD şeyl’in fiyat tepkisi

Bu sene işçi ve sendikal görüşmelerden dolayı, dünyanın en büyük bakır madenlerinde üretim durabilir ve sekteye uğrayabilir. Bakırın fiyatı 6000$/ton’a kadar çıkabilir. Şili’de işçiler zaten grevle tehdit etmişler. Bakır madenciliği kesintilere çok açık, analistler “kesinti marjı” olarak %5-7 öngörülerine ekliyorlar.

Dana Gas CEO’su Patrick Allman-Ward’e göre 1 milyar varil’e yakın depolanmış petrol sebebiyle arz-talep dengelemesi sürer demiş. Mısır’da 3 blokta çok önemli bir kuyu kazıyorlar, çok umut verici haberler duyabiliriz. Eğer başarılı olursa trilyonlarca cubic feet seviyesinde olacak, fakat daha başındayız.

BP’nin önceliği, büyümeye geri dönüş. Trump’un etkisi için ise beklemek gerek. Planlamalarını 55$’a göre yapmış BP.

Geçen sene ticari deniz yosunu üretimi 25 milyon ton’u bulmuş. Arpa-E, ABD enerji bakanlığının ArGe ajansı, Asya’daki deniz yosunu üretimine bakarak, macroalgae üretimi konusunda proje başlığı açmış. Tatlı su yok, toprak yok, gübre yok. ABD yılda 300 milyon ton kuru yosun üretebilir. MARINER programına Türkiye’den de başvurulabilir

Asya Pasifik’de talep bu yıl 800,000-900,000v/g artması beklenirken, bölgenin üretimi de 330,000v/g düşecek. Üretim ve tüketim arası fark 27 mv/g’e çıkacak. Asya Pasifik bu sene petrol ithalatına 500 milyar$ harcayacak. Bu arada şeyl canlanmaya başladıkça petrol servis hizmetleri de artıyor. Yani şeyl fiyat esnekliği asimetrik gibi.

Ürdün sene sonuna kadar 300 MW yenilenebilir proje açacak. 2020’de elektriğin %20sini yenilenebilirden üretmeyi düşünüyor. Suudi Acwa grubu pazartesi 5.88 cent/kWh’e Ürdünle güneş anlaşması yaptı.

Chicago üniversitesi enerji politikası ensititüsü raporuna göre elektrik piyasaları hizmet maliyeti düzenlemesine göre daha maliyet etkin. 1999-2012 yıllarını kapsayan çalışmada hizmet maliyeti (cost of service)’e göre piyasalar yıllık 3 milyar $ üretim maliyetlerini düşürmüş.

Grafik

ABD 5 temel şeyl alanında petrol sahası hizmet fiyat artışlarına göre başabaş fiyatlar (WSJ)

Tarih

10 Haziran 1983 – Milliyet, “10 yılda 851 kilometre boru hattı döşenecek”

 

Serkan Şahin’in hafta başı petrol yorumu burada. Trump’un Alman otomobilcilerine ya ABD’de üretirsiniz ya da %35 vergi yersiniz tweet’i önemli. Çin’in yıllık “yeni enerji” (pil, priz ve yakıt hücreli elektrikli araba- Çin devlet ajansı böyle diyor) araba üretim kapasitesini 2 milyon araç/yıl’a çıkarma planı hırslı. Hollanda, “Hollanda hastalığı”’na ismini veren ülke, hala bir petrol/gaz fonu kurmamışlar. Çin’in gansu bölgesinde, düşük talep ve kısmen de kömürcülere de avantaj olsun diye rüzgar santralleri boş duruyor.

Bilgiler

Trump Alman araba üreticilerini de %35 ithalat vergisi ile korkuttu. “BMW’ye diyeceğim ki, Meksika da üretip ABD’ye araba satmayı planlıyorsan, 35% vergi olmadan unut”.BMW hisseleri %.2.2, VW ve Daimler’in ki %2 düştü.

Food Tank’a göre İngiltere’deki sebzelerin %30’u süpermarketlerin estetik kaygıları sebebiyle çiftlikten dışarı çıkamıyor. ABD gıda üretimi temiz suların %80’ini tüketiyor. Dünyada tüketilen gıdanın 3’te 1’, tüketilmiyor(1.3 milyar ton). Güzel yazı

Çernobilde, Çinli ve Alman yatırımcılar dahil 13 uluslar arası yatırımcının olduğu 39 grup, 2 GW güneş paneli kurmak için uğraşıyor. 4GW’lık nükleer santral için yapılan hatlar yeni güneş projesi için kullanılabilir.

Çin, 13 eyaletteki 85 kömür projesini iptal etti veya erteledi. Toplam gücü 100 GW. Çin 13. Beş yıllık planında kömür kapasitesini 1100 GW ile sınırlamıştı. Mevcut kapasitesi ise 920 GW.

Çin, Xinhua ajansına göre, “yeni enerji”(PHEV,BEV, yakıt hücresi) araç üretim miktarını 2020’ye kadar yılda 2 milyon’a çıkaracak. 2016’da 517bin yeni enerji aracı üretti. 2016’da Çinli üreticilerin BYD, Geely ve BAIC modellerini 30 ülkede sattılar. 2016’da Çin 100,000 kamuya açık şarj noktası kurdu.

Hollanda hastalığı gazla devam ediyor. 1960-2013 arası devlet Groningen üretiminin de olduğu gaz gelirlerinden 265 milyar € kazandı. Norveçlilierin 874 milyar $ fonu ile kıyaslandığında Hollanda da ortada fon yok. Gaz rezervinin %80i tüketildiği için depremler oldu(uzun hikaye), 152,000 evde deprem güçlendirmesi gerekti.

Energy Community sekretaryası Sırbistan’a gönderdiği mektupta Gazprom Export ve Yugorosgaz arasındaki anlaşmanın 4(3) maddesinin, “sağlanan gazın sadece Sırbistan’da kullanılmasının” uyumsuzluk teşkil ettiğini bildirdi.

Avrupa gün öncesi elektrik fiyatları 10 yılın zirvesini buldu. Sebep anormal soğuklar. Alman(90.5 €) ve Belçika(110 €/MWh) fiyatları 2008’den beri, Fransa fiyatları da 6 haftanın zirvesine çıktı. Fransa’da soğuklar talebi rekor seviyelere çekerken, 1959dan beri en kurak Aralık yaşandı. Soğuk havalar İsviçre’de elektrik kesintilerine sebep oldu.

“Pay-as-you-save”, enerji verimliliğinde tasarruf ettikçe öde modeli ile iş yapan Green Deal Finance şirketi, daha önce İngiliz sayıştayı tarafından ağır eleştirilmişti. Şirket yeni kredi vermeyi bıraktı ama durumu o kadar kötü değilmiş.

İngiliz Energy Technologies Institute(ETI), Cornwall ve Orkneyde denenen dalga enerjisi cihazlarının diğer düşük karbonlu üretimlere göre 10 kat pahalı olduğunu söyledi. “Radikal bir yeniden düşünme” ihtiyacı olduğunu söyledi. ETI’nin destekçileri Rolls Royce, EDF, BP vs. Güneşin başarısı diğer yenilenebilirleri öldürüyor sanki

Suudiler 2023 gibi 10 GW’a yakın yenilenebilir, 2030’da ise %70 doğal gaz, %30 yenilenebilir ve diğerleri.

BP’nin Norveçli ortaklığı Aker BP üretimini 118bin v/g petrol eşdeğerine çıkaracak. %80’i petrol %20 gaz.

Çin’in Gansu bölgesindeki Gobi çölü kıyısındaki Jiuquan rüzgar güç merkezinde 7000 türbin var. Gansu’daki rüzgar kapasitesinin %39’u çalıştırılmıyor, çünkü talep ve hat yok. Jiuquan projesi 2008’de başkadı, 2020’ye kadar 20 GW’lık 17.4 milyar $ yatırım planlanıyor. Kömür sektörüne avantaj olsun diye, yerel yetkililer rüzgar kotasını düşürmüş.

Grafik

2015-2022 yeni LNG arzı (Timera-energy)

Hindistan Doğal gaz tüketimi (Interfax)

Kuzey Amerika’da gıda kayıpları (Mega.online)

Tarih

20 Nisan 1968 – Milliyet, “Elektronik beyinlerin ihtilali”

 

Aşağıdaki yorum Serkan Şahin‘indir.

“Irak’ın sözde üretim kesme kararının ardından Avrupa ve Asya’daki bazı müşterilerine Şubat teslim kargolardaki taahhüt miktarlarına bağlı kaldığının ortaya çıkması bazılarında kafakarışıklığına yol açmış gibi görünüyor. Buradaki karışıklığın bir numaralı sebebi muhtemelen tahhütlü kargoların ayrıntılılarının paylaşılmamış olması. Bu kargoların ayrıntıları bende de yok ancak benim tahminim şu yönde; Bu kargoların muhtemelen çok büyük bölümü Basrah Light kargolar. Irak’ın üretiminde azalmaya gittiği blend de muhtemelen Basrah Heavy. Ayrıca North Oil Company’nin Musul kargolarında da azalma görmek şaşırtıcı olmaz. Hal böyle olunce aslında cümle içerisinde arz edilen fiziki miktar azalmıyor ve hatta artıyor gibi görünse de toplam miktarın azaldığı anca toplam ihracatta Basrah Light payının arttığı bir ortam var önümüzde. Yani bu da demek oluyor ki Irak, Iran ve Suudi Arabistan ile olan rekabet gücünü kaybetmiş durumda değil. Suudi Arabistan’ın da fiziki üretimde Manifa gibi sorunlu ham petrol türlerini piyasadan azaltacağını bekliyorum. Zaten Manifa’nın talebi neredeyse yoktu. Fiziki olarak arzdan çekilmesi kelime oyunundan başka bir şey değil.

Venezuala petrolü muhtemelen ABD ve Çin arasındaki en ciddi anlaşmazlık konularından birisi olacak. Düşük seyreden fiyatlardan dolayı daha fazla Venezuela petrolü Çin’e akarken, üretim kapasitesi de krizin etkileri ile ciddi şekilde zorlanıyor. Hala maliyetlerden ve lojistik avantajlardan dolayı Kanada petrolüne göre pozisyonunu korusa da Keysetone XL gibi projelerin Trump döneminde bağlanması ile ABD’nin Venezuela petrolüne olan talebi azalabilir. Bu durumda ABD’den kalan arz Hindistan’a Rosneft eliyle ulaşırsa İran’ın durumunu çok merak ediyorum.”

“Buradaki gorusler tamamen yazarin kendi gorusleri olup Thomson Reuters ve bagli kuruluslari kesinlikle baglamaz ve goruslerini yansitmaz.”

Aşağıdaki yorum Emin Danış’ın doğalgaz yorumudur:

Angola ve Avustralya’da üretimin tekrar başlamasıyla birlikte bu hafta Asya’daki spot fiyatların 2 yılın en yükseğinden gerilediğini gördük. Asya piyasalarında geçtiğimiz haftayı 9.5 $/mmbtu seviyesinden kapatan şubat teslim spot fiyatı 13 Ocak’ta haftayı 25 centlik düşüşle haftayı 9.75 $/mmbtu seviyesinden kapattı. Mart teslim spot fiyatlar ise 8.25 $/mmbtu’ya gerilerken sıcakların yükselmesi ile Endonezya, Angola ve Avustralya çıkışlı kargoların mart kontratlarının fiyatlarını baskılamaya devam edeceği değerlendiriliyor.

Güney Fransa’da İlave Kargo Talebi Devam Ediyor

Fransa’da gaz sistem operatörü GRTGas’ın bu hafta yaptığı açıklamada kış başından bu yana iletim sisteminde artarak devam darboğazın kış mevsiminin geri kalan kısmında devam etmesinin ve soğuklarla birlikte artış gösteren talebin ilave LNG kargoları ile karşılanacağı ifade edildi. Fransa’da yaşanan bu sorunun ülkenin 2 gaz bölgesi arasındaki iletim hattının kapasitesinin düşük olmasından kaynaklanıyor. GRTGas geçtiğimiz aylarda iki bölge arasındaki boru hattının iletim kapasitesini arttıracak Val de Saone projesi için Hükümetten onay almıştı. Söz konusu kapasite artışının 2019 yılında tamamlanması bekleniyor.

Güney Fransa Hub kontratı bu hafta açıklamayla birlikte Aralık 2013’ten bu yana en yüksek seviyeye çıkarken ülkenin Kuzey fiyatlarında gevşeme görüldü. Güney fiyatları 40 Euro/MWh olurken Kuzey fiyatları ise 21.35 Euro/MWh seviyesinde gerçekleşti. Güney Fransa’dan Şubat ve Mart teslim fiyatların yüksek seyretmeye devam etmesi LNG üreticileri için Güney Fransa’yı İspanya ile birlikte Avrupa’nın geri kalanına göre çok daha cazip bir pazar olarak öne çıkarıyor. Güney’deki Fos-sur-Mer LNG terminaline LNG teslimatlarının düşüş göstermesi Güney’deki ilave kargo ihtiyacını arttıran etkenlerden.

NBP’de gelecek ay vadeli kontratlar Avrupa’da etkili olan soğuklar ve Güney Fransa’dan gelen ilave talep nedeniyle artış gösterdi. Geçtiğimiz haftayı 6.18 $/mmbtu seviyesinden kapatan gelecek ay vadeli kontratlar 13 Ocak’ta haftayı 6.71 $/mmbtu’dan kapattı.

Henry Hub geriledi

Henry Hub’da geçen haftayı düşüşle 3.28 $/mmbtu seviyesinden kapatan gelecek ay vadeli kontratların 13 Ocak’ta gelecek ay vadeli kontratlar haftayı 3.42 $/mmbtu seviyesinden kapattı. Henry Hub’da geçtiğimiz haftayı 3.33 $/mmbtu’dan kapatan spot fiyatlar ise 13 Ocak’ta haftayı 3.36 $/mmbtu’dan kapattı.

Gazprom’dan Avrupa’ya 2016’da 179 Milyar Metreküp İhracat

Gazprom’un Avrupa’ya 2016’da yaptığı toplam doğalgaz ihracatı 2015’e göre 19.9 milyar metreküp artarak 179.3 milyar metreküpe çıktı. Şirketin 2016 yılında toplam doğalgaz üretimi ise yıllık üretimin hedefinin üstüne çıkarak 419,07 milyar metreküp oldu.

Gazprom’un Avrupa’ya ihracatını tahminlerin üstünde arttırmasının arkasında yatan temel etmen gaz fiyatlarındaki düşüş ve Rus boru gazının fiyat avantajı oldu. 2016 yılında düşük petrol fiyatlarının etkisiyle gerileyen doğalgaz fiyatlarının gaz santrallerinin rekabet gücünü arttırması Avrupa genelinde elektrik üretiminde gazın payının artmasını da beraberinde getirdi. Avrupa’da doğalgaz talebinin 2015 yılından sonra 2016 yılını da artışla kapatacağı tahmin ediliyor.

Energean Karish ve Tanin Sahalarının Geliştirilmesi İçin FPSO’yu Seçti

İsrail’in Doğu Akdeniz’deki Karish ve Tanin sahalarını Nobel ve Delek şirketlerinden 148 milyon dolara satın alan Yunanistan merkezli Energean şirketini söz konusu iki sahanın geliştirilmesi için çeşitli yöntemleri incelediklerini Floating Production Storage and Offloading (FPSO) seçeneğinde karar kıldığını açıkladı.

Bu sisteme biraz daha yakından bakalım FPSO nedir ve Energean daha pahalı olmasına rağmen neden bu sistemi tercih etti?

Yüzer üretim depolama ve Boşaltma (FPSO) sisteminin seçilme nedeni ise platform inşasına göre daha pahalı olmasına rağmen yüzde 20 daha fazla gaz üretme kapasitesine sahip olması. FPSO’lar ile kendisine bağlı olan kuyulardan kesintisiz olarak üretim sağlanırken aynı zamanda depolama ve boşaltma işlemleri de yapılabiliyor.

Sistemle 25 yıl boyunca 3 milyar metreküplük gaz üretilmesi ve bu gazın İsrail piyasasındaki alıcılara satılması planlanıyor. İlk gaz üretiminin 2020 yılında başlaması planlanırken toplam yatırım tutarının yaklaşık 1.3-1.5 milyar dolar olması bekleniyor.

Söz konusu 2 doğalgaz sahasının 60-80 milyar metreküplük doğalgaz rezervine sahip olduğu tahmin ediliyor.

Global Energy Research Partners Araştırma ve Strateji Direktörü Emin Emrah Danış  

@emindanis & @edanisenergy

İktisatda birşeyler oluyor. Romer, Makroekonomikteki problem yazısını yazmıştı. Şimdi de Robert Shiller, anlatı ekonomisi diye (narrative economics bir konuşma yapmış. Metnindeki petrol örneği aşağıda. Oxford Energy’nin İran raporu özeti okumaya değer, özeti var. IRM sektörel risklerde bilmediklerimi özetlemeye çalıştım. Bugün okunması gereken tek yazı, FT’nin Çin’in ticari deniz liman ve güzergahlarındaki dominasyonunu anlatan inceleme yazısı. Tek geçerim. Fransızlarda da nükleer devreden çıkınca EDF alarm verdi, Şubat gaz fiyatları Asya LNG’sini geçti. Akşam Shiller’in makalesini ve haftasonu da Atlantic Council’in enerji forum videolarını izlemek iyi fikir olabilir.

Bilgiler

Fransız gaz piyasasında TRS Şubat gaz kontratları 10.39$/mmbtu’ya ulaşarak, Kuzeydoğu Asya spot LNG fiyatı 9.43$/mmbtu’nun da üzerine çıktı. İspanya’da asyanın üzerinde 10.31$/mmbtu. Sebebi Fransız nükleer santrallerinin devre dışı olması ve soğuklar

Robert Shiller, anlatı ekonomisi konuşmasında, petrolden bir örnek veriyor.1919 ortasından 1920lerin sonuna doğru ABD depresyonun tam ortasında, fakat petrol fiyatları da çok yüksek. Anlatı:”Bugün yarın petrol bitebilir”. Shiller:”bu tip hikayeler ekonomi üzerinde belirsizlik oluşturup hane halkı harcamalarını ve istihdam kararlarını düşürüyor”

Dünyadaki en büyük 10 konteyner limanından 5’i ana kara Çin’de diğeri de Hong Kong’da. 2010’dan bu yana Çinli şirketler toplam değeri 45.6 M$ olan 40 liman projesi tamamladı veya açıkladı. Çin resmi raporundan “Çin donanması deniz ulaştırma güvenliği ve denizaşırı çıkarları korumalı”. Enerji dargeçişlerinde özellikle ticari liman işine girilmiş.

Britanya adasındaki elektrik son 60 yılın en temizi olmuş, 2016 bu yüzden dönüm noktası. 2012’de %40’ı kömürden olan elektrikte, kömür oranı 2016’da %10’dan aşağı düşmüş. “Kömür çöküşü” son 100 yılın en büyüğü. Birşeye dikkat edin, BP’nin iddia ettiğinin aksine bir kaynaktan vazgeçme çok hızlı olmuş, “doğal hız” felen dinlememiş.

Elektrik fiyatları Polonya ve Fransa’da tekrar artış eğiliminde. www.energytransparency.info ‘da kasım ayında Almanya dahil üç ülkenin enerji fiyat hareketleri ilginç.

PDVSA son 23 yılın en düşük üretim rakamlarını görecek:2.5 mv/g. Çin’e 50 milyar $ borcu olan Venezüella’nın Çin’e ihracatını 550,000 v/g’e çıkarması bekleniyor. 2015’te 627,000 v/g’den 2016’da 355,000 v/g’e Venezüella’nın isteği ile düşmüştü. Ağır petrolünü paçallamak için 125bin v/g hafif petrol ihraç edecek, hala 217binv/g hafif petrol açığı var

John Kemp’in Petrol görünüm anketine göre 2017 ortalama fiyat beklentisi 55-60$/v, 2018 60-65$/v, 2019 65 $/v, 2020 65-70 $/v, 2021 70 $/v. 2017’de 100$ bekleyen 1 kişi, 2019’da 10 kişi var.

2017’de değişik sektörel riskler. Asya Pasifikte siber riskler artıyor. Afrikada internet ve sosyal medya kullanımının hızla artması ile daha önce bilmediğimiz politik liderler çıkabilir. İngiltere’de en yağışlı 5 yılın 4’ü 2000 yılından bu yana görülmüş. Petrol fiyatı kaynaklı sosyal ve ekonomik problemler, siber risk.

Endonezya 5 yıllık çöküşün ardından tekrar kömür üretimini arttıracak. Dünyanın en büyük kömür ihracatçısı, 489 milyon ton bu sene üretti. Hükümet hedeflerinin %18 üstünde. Çin’in tedarik fazlasını azaltmak için üretimi kısması, bir anda kimsenin beklemediği fiyat artışını getirdi. Üretimin %25’i içerde tüketiliyor. 2015’te %19’uydu.

Fransa’da gelen soğuk hava dalgasına, nükleer santraller çalışmıyorken yakalanma ihtimali ile EDF alarm durumuna geçti

Rapor Özeti

İran’ın Enerjisi : Engeller içinde bir Geri dönüş , David Ramin Jalilvand , Oxford Energy Institute

(https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2017/01/Iranian-Energy-a-comeback-with-hurdles.pdf)

Aşağıda rapordaki önemli noktaların hızlı bir özeti yer almaktadır:

Bir sene önce 16 Ocak 2016’da İran nükleer anlaşması devreye girdi. Resmi adı JCPOA( Joint Comprehensive Plan of Action) aslında Temmuz 2015’te tamamlandı. JCPOA ardından enerji şirketleri İran’la işbirliği için harekete geçti. Raporda anlaşmanın enerji sektörüne etkileri inceleniyor. İran hükümeti, içeride bir çok çarpışan güç odağı arasında denge kurmaya çalışırken, uluslar arası ortamda da risklerini yönetmeyi deniyor. Üretim hala resmi 4.0mv/g rakamının altında. JCPOA kritiği Trump’un seçilmesinden sonra belirsizlik arttı. “Davos vizyonu tabana yayılan bir ekonomik düzelme sağlamadı”. Küreselleşme fuarı Davos’un sonu mu geldi yazısı da fikir çırpıcı.

Son durum: Yaptırım öncesi duruma dönüş

JCPOA öncesi yaptırımlar, BM, ABD ve AB ile, Amerikan ve Avrupa yatırımlarını engelleme, İran’ı SWIFT bankacılık ağından çıkarma, ve Avrupalı banka ve sigorta şirketlerini İranla iş yapmaktan durdurma sonuçlarını vermişti. Üretim 2011’deki 3.7 mv/g’den, 2014’te 2.7 mv/g’ye düştü.İran doğalgaz üretimi arttırsa da en son LNG teknolojilerine erişimi kalmadı.

İran’da “direniş ekonomisi” şemsiyesi altında bir grup karşı politikalar başlattı. Avrupalı IOC(uluslar arası petrol şirketlerinin) boşluğunu IRGC(devrim muhafızları) ile ilişkili İranlı şirketler doldurmaya çalıştı. IRGC 2010’da sektöre girdiğinde tecrübesi yoktu ama yaşlı sahalarda üretimi devam ettirmeye ve gaz sektörünü büyütmeyi başardı. İlerlemeye rağmen İran düşüşü durduramadı.

Ocak 2016 sonrası, AB ve BM yaptırımları sonlandırdı. ABD ikincil yaptırımlara son verdi. Yaptırımlar kaldı ama zorla uygulattırma olmadı. ABD’nin insan hakları ve teröre destek kapsamındaki birincil yaptırımları kaldı

JCPOA sonrası iran enerji sektöründe ithalat ve yatırım konusunda engel kalmadı. Avrupalı IOC’’ler ülkeye geri geldi. Bankalar sigorta şirketleri işlem yapabiliyor. Fakat yaptırımların tekrar uygulanması, ABD kanunlarının sınırlar dışında da uygulanması (Geçmişte İran’la iş yapan Avrupalı bankalar 13 milyar $ ceza aldı) ve olması muhtemel yaptırımlar ihtimal dahilinde. Ama JCPOA uluslar arası işbirliğine kapı açtı.

Schlumberger(ABD-Hollanda), Shell, CNPC, French Total, Wintershall(alman), Saipem(İtalyan), Inpex(Japon), DNO(Norveçli) ve Gazprom gibi şirketler mutabakat zaptı (MoU) ile ülkeye geldiler. Ama şu ana kadar bir kontrat imzalanmadı. MoU’lar daha çok saha çalışmaları. Sadece NIOC, Total, CNPC kontrat sonlandırmaya “heads of agreement” imzalayarak yaklaştı. Başka gerçek sözleşme yok. JCPOA İran Enerji kapasitesini arttırmadı.

İlerleme yaptırım öncesi petrol üretimine ve ihracatına dönüş şeklinde oldu.

Yerel Güç Oyunu: Dengeyi Bulmak

Basitçe ülkede 2 büyük grup var. Başkan Hasan Ruhani ve ılımlı hükümeti, İran’ı tekrar uluslar arası topluluğa entegre etmeye çalışıyor. Uluslar arası güçlerle kapışma, Ahmetdinejat döneminde başlayan, ne Cumhuriyete ne de ekonomik potansiyeline fayda getirmedi. 2013 seçimlerinde Ruhani nükleer anlaşma ve ekonomik büyüme sözü verdi. Muhafazakar kesimde ise Ayetullah Ali Hamaney ve IRGC(devrim muhafızları) var. Uluslar arası güçlerin önyargılı olarak İran’a düşman olduğunu savunarak, uluslar arası işbirliğinin kırılganlığa yol açacağını iddia ediyorlar. Bu gruba göre direniş ekonomisi genişletilmeli ve uluslararsı işbirliği sınırlandırılmalı

Ruhani ekibi ülkenin JCPOA’dan avantaj kazanacağını göstermek isterken, muhafazakarlar, özellikle IRGC ile ilişkili birimler yaptırımlar sayesinde, uluslar arası rekabet olmadığı için, ekonomik ve politik olarak olumlu etkilendiler. Eğer ekonomik pozisyonu zarar görmez ise, bu grup JCPOA temelli ekonomik işbirliğini tanır.

Geleneksel olarak NIOC (İran ulusal petrol şirketi) ve taşeronları İran enerji sektörünün işlemesinden sorumluydu. NIOC’da Petrol bakanlığına, o da Hükümete bağlı idi. Ahmedinejad(kendisi eski bir IRGC üyesi) döneminde IRGC enerji sektörüne girdi. 2011’de başkan Ahmedinejad, IRGC’nin ticari devi Khatam-al Anbiya’nın başı Rostam Ghasemi’yi petrol bakanı olarak görevlendirdi. Hükümet desteği ile IRGC batılı petrol şirketlerinin boşluğunu doldurmaya çalıştı.

2013’te Ruhani başkan olduğunda IRGC enerji sektöründe güçlü bir oyuncuydu. Ruhani Ghasemi’yi değiştirerek, deneyimli ve teknoktratik, 1997-2005 yılları arasında petrol bakanlığı, 1988-1997 arası enerji bakankığı yapmış olan Bican Zanganeh’i getirdi.İran petrol kontratı (IPC) ile Ruhani IOC’lere daha fazla ticari cezbedici şartlar sunmayı istese de IPC parlamento ve üst lider kontrolündeki Muhafızlar konseyi onayı alması gerekiyor. Ruhani ve Zanganeh bir denge bulmak zorundaydı. Politik ve iş faydalarının yanında, muhafazakar ekip ve IRGC’de yer bulmalıydı.

Eylül 2016’da imzalanan IPC bu amaca matufdu. IPC, geri alıma göre, rezerv rezervasyonu içerirken, bedel ödemesi daha esnek, sadece nakit değil fiziksel varille de ödeme yapılabilir. Rezervlerin yabancı sahipliğine izin verilmiyor. Ayrıca İranli işletmelerin İran petrol ve doğalgazında doğrudan yer almasınıı sağlıyor. IPC uluslar arası işbirliği ile direniş ekonomisi ajandaları arasında bir birliktelik sağlıyor.

Ocak 2017 itibari ile tek bir kapsayıcı yaklaşım yerine her bir anlaşma ayrı müzakere edilecek.

Petrol Bakanı Zanganeh, IRGC şirketi Khatam-al Anbiya’nın IPC’de önemli bir pozisyonunun olacağı ve yeni petrol kontratlarının yarısından fazlasının İranlı şirketlere verileceğini söyledi

İlk IPC kontratı da muhafazakarlara yakın POGIDC(Persia Oil and Gas Industry Development Company)’ye verildi. Ekim 2016’da NIOC, 4 petrol sahasi için POGIDC ile anlaşma imzaladı. POGIDC, Hamaney tarafından denetlenen Setade Ejraye Farmane Emam şirketinin alt şirketi.

Haziran 2016’da petrol bakanlığı IPC kapsamında uluslar arası işbirliği için başvurma hakkı olan 8 şirketi yayınladı. Bu şirketlerin 3’ü doğrudan muhafazakarlar ve/veya IRGC ile bağlı. Muhafazakarları da katarak Ruhani IPC’yi ilerletiyor. Etkin olarak şirketleri Petrol bakanlığı onaylayacağı için İran enerji sektörünün kapı muhafızı hükümet.

Uluslar arası İşbirliği : İddiaları yönetmek

Uluslararsı işbirliğinde de durum farklı değil. Ruhani hükümeti çoklu çıkarları dengelemeye çalışıyor.

İran’ın, petrol bakanının belirttiği gibi 100 milyar $ veya daha fazla yardıma ihtiyacı olabilir. JCPOA’dan bu yana İran AB’den bir çok üst düzey politikacı ve iş adamının ziyaretini gördü. Airbus, Boeing, Peugeot-Citroen, Renault, Siemens gibi yüksek profilli anlaşmalar imzalandı.

İran’a uluslar arası olarak da enerjide yoğun ilgi vardı. Ama hiçbir kontrat neticelenmedi. Buna rağmen İran anlaşmaları finalize etmeye çalışıyor.

İranının uluslar arası işbirliğine yaklaşımı işbirliklerini dağıtma isteği üzerine kurulu: İran tüm yumurtalarını aynı sepete koymuyor. Sadece Avrupalı IOC yerine doğu ve batıdan şirketlerle görüşüyor. NIOC’den izin alan şirketlerin yarısından fazlası Rus veya Asyalı

Tecrübeye göre AB yaptırımları, 2010 başından İran enerji sektörünü vurdu. Çin özellikle ülkede kaldı, ama Çinli şirketlerin zayıf performanslarına dair şikayetler İran’da geniş şekilde duyuldu. Yine de İran enerji sektörünün ayakta kalmasında Asyalı şirketlerin de katkısı oldu. Bu şirketleri davet ederek, İran yaptırım yıllarındaki desteklerini onurlandırıyor. Nisan 2015’te Pekin’e ziyarette Bakan Zanganeh, Çin’in verdiği desteğe ve işbirliği niyetlerinin altını çizdi

Çin ve Rus şirketlerinin yer alması teşekkürün ötesinde, bu şirketler devlet şirketleri. Bu şirketlerin önünü açarak İran ülkelerin hükümetleri ile ilişkileri de derinleştiriyor. Pekin ve Moskova ile derinleşen politik ve ekonomik ilişkiler, AB’ye tek başına bağımlılığa karşı da koruyor.Ama Trump ile ABD-İran ilişkilerinin geleceği bilinmiyor. Kötü senaryoda ABD JCPOA’dan çekilebilir. Her durumda Çin, Rusya ilişkileri daha az etkilenir

Kısaca İran sadece iş ilişkilerini değil jeopolitik mantığını da hesaplarına yansıtıyor.

İran sembolik başarılar peşinde de koşuyor. Ruhani Mayıs 2017’de tekrar seçilmeyi istiyor. Ruhani şimdi 2013 yılındaki vaatlerinden ekonomik büyümeyi de sağlamak zorunda.

Enerji sektöründe, İran Pazar payını gelir beklentisinin üzerinde tutuyor. İran’da petrol gelirlerinin payı GDP ve hükümet bütçesinde daha düşük, diğerlerine göre daha iyi pozisyonda, ayrıca daha önceden bloklanmış milyarlarca $’a erişimi var.

İran’ın OPEC anlaşması harici tutulması da coşkuyla kutlandı, İran’da OPEC anlaşması “petrol JCPOA” sı olarak bile adlandırıldı. İran haklı olarak küresel enerji işinde olduğunu gösterdi. İran dünyanın en büyük petrol ve gaz rezervlerine sahip (%13 dünya toplamı), ama küresel üretimin sadece %4.7

Engelli bir Geri Dönüş : Geleceğe giden yol

İran yumurtalarını farklı sepetlere koyarak, gelecekteki potansiyel batı ile problemlere karşı elini korumaya çalışıyor. İran’ın bir çok sahası yaşlı ve gelişmiş petrol geri kazanım tekniklerine ihtiyaç duyuyor.

İran’ın dönüşü bazı engellerle de yüzleşiyor, politik ve ekonomik belirsizlik artıyor.

Yerelde, IPC’nin nihai tasarımı ilk IOC kontratı imzalanana kadar belirsiz. O zaman Ruhani’nin denge politikasının başarısını göreceğiz. IRGC’nin olması ise uluslar arası olarak bazı şüpheler doğuruyor. IOC ile işbirliğini bozmadan IRGC’nin enerji sektöründeki payını korumanın bir yolunu, hükümet, bulmak zorunda kalacak. IOC ve IRGC’nin durumu net olarak ayrılmalı

Son olarak, ABD’nin yeni başkanı Donald Trump’un da belirsizliği etkili. Seçim önce ve sonrası Trump JCPOA’yı tasvip etmedğini belirtti.

İran’da Mayıs’ta seçimler var. Ruhani’nin koıltuğunu koruyup koruyamacağı belli olacak. IOC’ler ile anlaşmaları tamamlamak, JCPOA’nın faydalarını göstermek adına, bu amaca hizmet edecektir.

Grafik

FT, Çin’in küresel ticari liman yatırımları

Dünyanın en büyük liman işletmecileri (FT)

Dünyanın en büyük konteyner gemi işletmecileri (FT)

Dünya konteyner trafiğinin 3te 2si, Çinliler tarafından kontrol edilen veya yatırım yapılan limanlardan geçiyor (FT)

Yabancı Limanlardaki Çin yatırımları (FT)

Çin dünyanın en hızlı büyüyen donanması(FT)