Word: https://drive.google.com/open?id=0B3RIv3pMNaTddHJBR3M4UmdyR1U
Petrol fiyatlarında OPEC toplantısının sonucundan çok petrol tüketicisi ülkelerin ekonomilerinin durumunu daha anlamlı buluyorum. Enerji sektöründe Fatih Birol’un açıklamaları net özet, Çin talep artışı 150,000v/g’e düştü, 2017 de fiyat tekrar düşük olursa yatırımlar 3 yıl arka arkaya küçülmüş olacak. Bir de Citi’den Ed Morse takip edilebilir. İngiltere Hinckley C’yi Sussex üniversitesine göre nükleer denizaltılarını ayakta tutmak için imzaladı. Multi Commodity .. kitabından bugün Elektrik Piyasa-Ürün ve Modelleri kısmının özeti var: CfD, plain vanilla vs. İstanbulda ilk elektrik üretimini bir İspanyol yapıyor, hem de padişahdan izin alıyor, San Francisco Call’dan 1899 tarihli bir haber.
Bilgiler
Kolkata merkezli Coal India’ya Hindistan hükümeti 2020’ye kadar üretimi 1 milyar ton’a arttırma hedefi vermiş. Mevcutta kömürün %75’ini kömür santralleri alıyor. Coal India geçen sene 539 milyon ton üretti. Hindistan küçük ve orta büyüklükteki şirketlerin alabileceği maksimum kömürü 4200 ton’dan 10000 ton’a çıkardı.
Kanada Malezyalı Petronas’ın 8 milyar $’lık LNG sıvılaştırma tesisini 3 yılın sonunda onayladı. Kanada Kuzey İngiliz Kolombiyasındaki Pacific Nothwest LNG projesine karbon emisyon sınırı da içeren 190 yasal zorunluluk ekledi. Bakalım Petronas’da para var mı.
Çelik yapımında kullanılan kömür fiyatları 200$’larda ve sürdürülebilir değil. Beklenti 100$-200$ arası fiyatlanması
Arizonanın elektrik tarifleri ile ilgili denemesi ilginç. Hem kW hem de zamanlı tarife KWh uygulaması. Aylık sabit bedel üzerine yaz ve kış için kW için aynı veya ayrı bedeller (16.4 $ /kw). 600 kWh/ay altı tüketimlerde kWh tarife devam edecek.
Hindistan, iki Rus petrol sahasında 3.2 milyar $’lık pay alacak. Oil India, Indian Oil Corporation ve Bharat Petro Resources konsorsiyumu, JSC Vankorneft’in %23.9’u ve LLC Taas-Yuryakn’ın %29.9’unu Rosneft’ten alıyor. Taas-Yuryakh’ın %20 hissesi de BP’de.
Venezüella Petrol Şirketi (PDVSA)nın karı 2015 1. Çeyreğe göre %63 düştü ve 2.08 milyar $’a geriledi. Petrol satışlarından elde edilen döviz Venezüella’nın döviz ihtiyacının %90ı. (İspanyolca- Google Translate’den)
Ford Focus’un elektriklisinin 100 mil menzili olacak. 30.000$’a satılacak. 238 mil menzilli Chevy Bolt 37.395$
Uber, 700 milyar $’lık kamyon/tır taşımacılığı sektöründe otonom yük taşıma konusunda çalışan Otto’yu geçen ay 680 milyon $’a satın almıştı. Bazı kamyon taşımacılığı uzmanları, otonom yük taşıyıcıların 20 yıl uzakta olduğunu iddia etmekte. Teknoloji önce düşük kalifiye iş gücünü vuracak gibi. “Bugün taşımak için kamyon bulmak 5 saat sürüyor”
Rus petrol üretimi Ağustos’taki 10.7 mv/g’den 11.1 mv/g’e çıkarak rekor kırdı. Üretim Sibirya ve Hazar bölgesinden geliyor
Fatih Birol Q&A’den satır başları: Çin büyümesi 700,000v/g’den 150binv/g’e düştü. Son 5 yılda IEA ülkelerindeki petrol üretim büyümesi OPEC’den daha fazla, petrol tarihinde ilk defa 3 yıl arka arkaya(2015-2017) yatırım düşüşü olabilir.
ABD çevre ajansı EPA’ya kongreden onay almadan enerji sektörünü dönüştürecek yeni yetkiler verebileceği için Obama’nın Clean Power Plan’ı mahkemelerde. 2030’da santrallerde %32 emisyon düşüşü hedefleniyor.
California’da seneden seneye konut elektrik tüketimi %1.5 fark ediyor. Hizmet sektörü de %1.4. Fakat su hizmetlerinde ortalama %7.2’lere çıkmış. Hatta kuraklıktan dolayı 2015’te -17.3% değişim var su hizmetlerinde
İngiltere’nin Hinkley C nükleer santral anlaşmasının niye imzalandığına dair bir teori. Çünkü İngiltere’nin nükleer denizaltıları ayakta tutması için sivil bir nükleer sektörü ayakta tutması gerekiyormuş.
İstatistik
Afrika:
- Dünyadaki karbon dioksit emisyonlarının %2.3’ünün sebebi
- Sahra altı afrika’da Güney Afrika hariç toplam elektrik üretimi 156 TWh, TR: 259 Twh(2015)
- Uganda 3 TWh, Tanzanya 6 Twh, Etyopya 7 TWh,
- Bir Etiyopya vatandaşının 150 kWh elektrik tüketmesi bir İngiliz vatandaşının 87 katı fazla sürede oluyor
- ABD’de bir buzdolabı, bir Liberyalıya göre senede 10 kat fazla elektrik tüketiyor
- İngilterede günde iki defa kullanılan bir kettle, bir Malili’nin yıllık elektrik tüketiminin 5 misli elektrik tüketiyor
- ABD’li bir tüketicinin bir ayda tükettiği elektriği, Tanzanyalı 8 yılda tüketiyor
Grafik
Bölgelere göre minimum petrol başa baş noktası
Kitap Özeti
Handbook of Multi-Commodity Markets and Products: Structuring, Trading and Risk Management (2015)
Andrea Roncoroni, Gianluca Fusai, Mark Cummins
Bölüm 4, sayfa 181 – Elektrik Piyasaları ve Ürünleri
İlk spot Exchange Nordpool (Nordic Power Exchange), Norveç 1993
Teklif toplama sınıflandırması:
- Sadece üreticiler tekliflerini verirlerse “one-sided”
- Tüketiciler de teklif verirlerse “double-sided”
Fiyat oluşum sınıflandırması:
- Uniform pricing(tek fiyat): Herkes teklif ettiği fiyat yerine aynı fiyatı alıyorsa (mesela marjinal fiyat)
- Pay-as-bid: Herkes kabul edilen teklifine karşılık gelen bedeli ödüyor veya alıyorsa. 2001’de İngiliz spot piyasasında uygulandı (NETA: New Electricity Trading Arrangements)
Genelde uniform pricing klasik marjinal fiyatlama mekanizması ile birlikte kullanılır. Yani marjinal fiyat herkese uygulanır.
Ekonomik verimlilik yanında, fiziksel sürdürülebilirlik ve şebeke stabilitesi önemli. Bu sebeple servisler (primer-sekonder) ve iletim hakları da müzayede konusudur.
Elektrik türevleri fiziksel teslim veya karşılığı finansal uzlaşmayı içerir. Standart türev ürünleri: forwards, futures, options (vadeli işlemler ve opsiyonlar)
Elektriğin hem fiziksel hem de finansal uzlaştırılması (depolanamıyor ya) diğer emtialara göre daha çok likidite sağlayabilir. Ama geri kalan işleyiş emtia piyasaları ile aynıdır. Margin call sisteminde ise elektrik kesintileri ve hasarlar da dikkate alınır (s183)
Arz-Talep Etkileşimi
Talep genelde kısa dönemde fiyata esneklik göstermez (price inelastic). Bu yüzden dik bir doğru/eğri şeklindedir.
Bu yüzden talep, arzın maksimum kapasitede olduğu bölgelerde, çok küçük bir değişimle çok büyük bir fiyat oynaması yapar. Bu da fiyat sivriliklerin (price spikes)’a sebep olur.
Bir bölgedeki elektrik yeterli değilse iletim kısıntıları fiyat belirleyici olabilir.
Elektrik talebi temelde iki ana parçadan oluşur (sanayi ve hanehalkı talebi) [Biz de daha fazla ama kitap böyle yazmış]
Sanayi talebi elektrik fiyatlarına kısa dönemde tepki vermez.
Tipik hane halkı talebi ise belirli bölgelerde konsantre olmuştur. Bu bölgeler daha klimatik (ısıtma/soğutma), pişirme gibi aktivitelerin olduğu dönemlerdir.
Daha fazla teknoloji, verimlilik ve yakıt tüketimi türünün bulunması nihai elektrik fiyatının şoklara daha dirençli olmasını sağlar.
Elektrik türevleri
Liberal elektrik piyasaları yüksek oynaklık gösterirler. (high volatility). Bu da hem üretici hem tüketiciye risktir. Dolayısıyla türev ürünleri risk yönetimi açısından değerlidir.
Forwards ve futures en basit türev ürünlerdir. Sadece uzlaşma prosedürü olarak temel bir fark gösterirler. Futures’lar piyasa fiyatına bağlı olarak günlük olarak değerlenirken, forwards vade dolumunda uzlaşılır.
Kontratlar baz yük ve pik yük elektrik fiyatları şeklinde ayrılır. Kontratları birbirinden ayıran, teslim biçimi ve sonuçlandırma şeklidir.
T zamanında teslim bir forward kontratın karşılığı, (E(T)-K)’dır. K: kontrat ilk imzalandığında anlaşılan fiyat, E(T), T süresince ortalama spot elektrik fiyatıdır.
Bu Asya tipi ödeme, bu kontratları “plain vanilla electric swap”’lardan farksız hale getirmektedir. “Plain Vanilla swap”’lar ayrıca ‘contract for difference’ (CfD) olarak da bilinir.
Alman EEX gibi borsalar hariç pek çok borsa opsiyon kontrat bulundurmaz. Borsada işlem göre opsiyon finansal uzlaşmalıdır. Hacimler OTC’dekilere göre çok düşüktür. OTC’lerde sadece plain vanilla değil, swing opsiyonlar gibi exotic opsiyonlarda bulunmaktadır:
- Block options (blok opsiyonlar): Belirli bir blok saat ya da bir grup gün için yapılan kontratlar
- Hourly options (saatlik opsiyonlar): Tek bir gün veya saat veya bir grup gün için yapılan kontratlar. En riskli enstrümanlardır.
Plain vanilla opsiyonlar birleştirilip, birlikte paketlenerek cap (tavan), floors (taban) ve self-financing collars (kendinden finansmanlı kağıtlar):
-
Cap: maksimum satın alma fiyatı olan değişken fiyatlı kontrattır. Satın alma kontratı + call opsiyonu gibi
- Floor: minimum satış fiyatı olan değişken kontrat. Satış kontratı+put opsiyonu
- Collar: ikisinin (cap+floor) bir araya getirilmesi. Yani maksimum ve minimum arasında değişken fiyatlı kontrat
Elektrik fiyatları diğer emtia fiyatları ile ilişkili olduğundan (gaz, kömür gibi), emtia spread opsiyon veya forward gibi türevlerinin olmasına sıkça rastlanır.
Spark spread (parlak fark): elektrik ve gaz fiyatı arasındaki farktır. Modern bir gaz santralinde belirli bir verimlilikte gazı elektriğe çeviren santralin gaz bedeli ile piyasa elektrik fiyatı arasındaki fark. Spark spread’ler gaz santrallerin brüt marjinlerini vermesi açısından faydalıdır.
Swing rights (bir aralıkta sallanma hakkı): elektrik ve gaz da olabilir. Bir müşteri, bir ürün(gaz/elektrik)ü maksimum bir hacme kadar belirli bir sürede almaya karar verir. Kontratta genelde alması gereken minimum da bir rakam vardır. Dönem dönem maksimum-minimumlar farklı olabileceği gibi dönemsel maksimum-minimumlarda vardır. Eğer limitler aşılırsa bir ceza maddesi de vardır.
Bu kontratlarda bir T dönemi [0,T], N alt-peryotlara bölünür. Her peryot için miktarlar vardır.
SQ: alt peryot miktarı (sub period quantity). LSQ: alt peryottaki en düşük miktar, MSQ: alt peryottaki maksimum miktar
LGQ: genel [0,T] aralığının tamamındaki en düşük miktar.
MGQ: genel [0,T] aralığının tamamındaki en yüksek miktar.
Tolling: Bu anlaşmalar genelde bir elektrik üreticisi ve bir elektrik piyasa şirketi (toller)’ı içerir. Burada toller, getirdiği bir yakıtı belirlediği zamanlarda elektriğe, anlaştığı elektrik üreticisinin tesisini kullanarak, çevirme hakkına sahiptir. Santral sahibi belirli bir sabit bedel ile bir de elektriğe dönüşüm için bir dönüşüm bedeli alır.
Tolling’de her bir alt dönem öncesi toller, santral sahibine bir program verir. Bu kontratlar genelde fiziksel kontratlardır. Santral sahibi sadece üretimden sorumlu operasyonel risklere sahiptir. Spark spread riski toller’dadır.
Elektrik Fiyat Modelleri:
Olasılıksal modelleri indirgenmiş biçimli modellerdir. Saf olasılıksal modeller, olasılıksal özellikleri tanımlamak için kullanılır(mesela fiyat yörüngesi veya dağılımı)
Stokastik süreçler modelleri ikiye ayırır: Geleneksel ve gelişmiş modeller. Geleneksel modeller finansal araçlar için kullanılan yöntemlerin elektriğe uygulanmasıdır. Gelişmiş modeller özellikle elektrik fiyatları için tasarlanmış modellerdir.
Elektrik Spot Fiyat Modelleri:
Genel sınıf olarak Ito süreçlerine tabidir.
dSt=u(t,St)dt+g(t,St)dWt
W-> standart Brownian hareket, u ve g deterministik fonksiyonlar, t zaman, St fiyat
Klasik süreçte elektrik fiyatlarının iki özelliği vardır:
- Ortalamaya dönüş
- Sıçramalar
Pozitif bir sıçrama olduğunda, ortalamaya dönüş daha uzun sürmektedir. Ama sıçramaların da belirli bir frekansı yoktur
Dolayısıyla iki farklı rejimli modeller vardır:
- Rejim ortalamaya dönüş rejimi –mean reverting
- Sıçralamalı (spiky) rejim
Anahtar kelimeler Geman-Roncoroni, Barlow model Weron(2006)ya bakılabilir.
Elektrik Forward Fiyat Modelleri
Eğer elektrik spot fiyat modelleri tek bir fiyat sinyalinin stokastik (olasılıklsal) gösterimi ise, forward fiyat modellemesi farklı kontratların eş zamanlı tanımlanması ile ilgili
Geleneksel forward fiyat modellemesi, HJM ve Libor modelleri gibi faiz oranları modelleme araçlarından türetilmiştir. Tarihsel olarak HJM veya LIBOR tercih edilmiştir.
Elektrik fiyatlarında sıçramalar da olduğundan, Gaussian HJM modellerine sıçramalar da eklenir. Emtia piyasalarında olduğu gibi spot ve forward fiyatlar no-arbitraj (daha fazla ara kazanç sağlanmaması) ilişkileri ile ilişkilidir. (depolama vs)
Spot Fiyat Analizi:
Elektrik spot fiyatlarının karakteristik özellikleri: periodiklik, sezonsallık (mevsimsellik), güçlü bir ortalamaya dönüş, ve sıçramalar (double jumps), bu da ortalamaya dönen Levy modellerine daha uygundur
Elektrik spot fiyat 4 komponentin toplamı şeklinde yazabiliriz
Fiyat = doğrusal sürüklenme + periodiklik + olasılıksal gürültü + saf sıçrama
EEX Forward Fiyat Analizi:
Diğer analizlere göre forward analizinde bir de kontratların vadesinin gelmesi sonucu (maturity) oluşan bir diğer boyut vardır. Dolayısıyla bu bölümde PCA (principal component analysis) ile forward eğrisini etkileyen ana faktörler belirlenir. Bunun için de tarihsel veri kullanılır. Ayrıca Box-Ljung ve Box-Pierce testlerine de dikkat
Yenilenebilirler, Güniçi Piyasası ve Kapasite Piyasaları
Firming: arzın artan yenilenebilire göre daha çok arttırılmış esnekliğe sahip olması
Artan yenilenebilirler ile daha fazla, kısa sürede devreye giren arz kaynaklarına ve mekanizmalara ihtiyaç var
Bu bölümde “Fiyat” kelimesini fiyat seviyeleri, fiyat profilleri ve fiyat oynaklıklarını da içerecek şekilde genel bir anlamda kullanıyor
Kapasite Piyasalarındaki Reformla ve Yenilikler
Almanya piyasası özelinde yapılan bir çalışmada (Haucap et al 2012), Almanya’daki dakikalık (minute) rezerv piyasasındaki rezervlerin son 15 yılı incelenmiş. 1 Aralık 2006’da Almanya 4 kontrol bölgesini web tabanlı bir satın alma sistemi ile koordine etti. Bu dört sistem operatörü arasında Aralık 2008 ila Temmuz 2010 arasında işbirliği ve bağlantıları arttırdı. İlk reform ile “stratejik bidding-teklif verme” davranışını engellemeyi, ikincisi ile de dört bölgedeki rezerv ihtiyacını havuz haline getirmeyi hedefledi. Dolayısıyla oynaklık azaldı.
Kapasite Piyasa Yapıları
Sade enerji piyasası ile yan hizmet servislerinin gömülü olduğu bir elektrik piyasasını birbirinden ayırmak gerekiyor. Sadece enerji piyasası, santral marjinal fiyat üzerine çıkacak fiyat ile sabit maliyetlerini de karşılamayı planlar. Yani sistemde hazırda beklemesi, veya atıl kapasite bırakması için ek bedel ödenmez, ne kazanıyorsa elektrik fiyatından
İkinci (yan hizmetli) piyasa da ise, kapasite ödemesi ayrı olarak yapılır.
Entso-e’ye göre 3 değişik tip rezerv güç/kapasite vardır:
- Sekonder ve dakikalık rezerv kontrol gücü, saniye veya 15 dakika önceden aktive edilir. Daha önce belirlenen kadar kapasite, kapasite teklifi kabul edilenler arasından bu sürelerde devreye girer/girmesi beklenir
- Sekonder kontrol gücü ise aylık teklif alınarak yapılır ve 30 saniyeden 5 dakikaya kadar önceden haber vererek en az 15 dakikaya kadar sisteme hizmet verir
- Dakikalık rezerv ise, günlük kapasite teklifleri ile, 15 dakika önceden haber verilerek en az minimum 15 dakikalık sürelerden 6* 4saatlik bloklara kadar teklifler alınabiliyor (
- Primer kontrol güç kapasitesi ise, aylık ihalelerle frekans olayını takip eden 30 saniyede devreye girebilen kapasite
- Sekonder ve dakikalık rezerv iletim sistem operatörü tarafından güç eksiği veya fazlası dengelenmemesi durumunda kalan miktarı aşmayacak şekilde (garip cümle)
Kapasite Fiyat Düzeni
Kapasite fiyatları firm-yani emre amade olabilecek üretim kapasitesinin adil fiyatıdır.
Elektrik Portföyleri için Risk Önlemleri
1.Değer tabanlı risk önlemleri – Value-Based Risk Measures
En klasiği VaR – Value at Risk – Risk değeri
Value at Risk: 1990ların başından beri banka ve finansal kurumlar arasında çok popüler “m günlük bir portföyün %x kadar kötü durumda minimum potensiyel kaybı”. Dolayısıyla VaR rakamından daha yüksek kayıplar olabilir. İki temel argümanı var. %x: güven aralığı, portföyü tutma süresi
Analitik veya numerik olarak hesaplanır. Monte Carlo kullanılır
2.Akış tabanlı Risk önlemleri – Flow based Risk Measures
– Riskte olan kâr : PaR (Profit at Risk)
– Riskteki nakit akışı: CFaR (Cash flow at Risk)
Elektrik Portföylerinde Kredi riski
PFE: potential future exposure
LGD: Loss given default
Beklenen kayıp = (iflas durumundaki kayıp- teminat)* iflas riski
Tarih
The San Francisco – Sunday Call – 31 Aralık 1899
İstanbul’da ilk elektrik nasıl geldi. “Introduction of Electricity in Constantinople”.
Aslında ilk elektrik santrali Tarsus’da kurulmamış olabilir. Buradaki hikayede, meşhur dinamo hikayesinin devamı var. Padişah sinematograf makinesini görünce elektrik üretimine izin veriyor. İstanbul’da ilk elektriği Don Ramirez isimli bir İspanyol üretiyor. Sanırım bu ilk defa ortaya çıkıyor.
